حفظ دریاچه نمک دغدغه دوستداران محیط زیست
حفظ دریاچه نمک که در دهه‌های گذشته ازطریق رودخانه‌های کرج، جاجرود، شور، قمرود و قره چای کاملا پرآب بوده، اکنون با قطع حقابه‌ها، خشکسالی مستمر و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، به یکی از مهمترین دغدغه‌های دوستداران محیط زیست در قم تبدیل شده است.
يکشنبه ۲۷ خرداد ۱۳۹۷
ساعت ۱۲:۳۸
کد مطلب: ۱۱۴۱۵
اسکان نيوز: برداشت بی‌رویه از منابع آبی حوضه دریاچه نمک، موجب پیشروی آب‌های فراشور در سفره‌های زیرزمینی به سمت دشت‌ها و نابودی پوشش گیاهی و اکوسیستم منطقه شده است که در صورت ادامه، مرگ دریاچه را درپی خواهد داشت.
شکننده بودن محیط طبیعی دریاچه نمک، باعث شده است تا هرگونه بهره‌برداری صنعتی و معدنی از آن، عواقب ناگواری درپی داشته باشد؛ بنابراین لازم است قبل از تصمیم‌گیری برای استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی دریاچه نمک به وضعیت محیط زیستی آن توجه شود که به گفته کارشناسان این حوزه، اصلا مناسب نیست و دریاچه در اثر خشکسالی‌های مداوم در حال تبدیل شدن به کانون ریزگردهای نمکی در ناحیه مرکزی ایران است.
نگاهی به وضعیت محیط زیستی استان قم نشان می‌دهد این استان با وسعت یک میلیون و 123 هزارهکتاری در حاشیه کویر و در یک منطقه خشک و نیمه خشک قرار گرفته است و به همین دلیل آب و هوای گرم و خشک دارد؛ مناطق شرقی، مرکزی و شمالی استان را بیابان‌های وسیع همچون دشت مسیله فرا گرفته است، همچنین 400هزار هکتار از وسعت استان در آستانه بیابان شدن، 176 هکتار بیابان و 105هزار هکتار از مناطق بیابانی به کانون تولید گرد و خاک تبدیل شده است.
این وضعیت عمق آسیب‌پذیری طبیعت استان را نشان و هشدار می‌دهد هرگونه اقدام غیرکارشناسی در رابطه با بهره‌برداری از منابع طبیعی موجود در قم همچون دریاچه نمک، می‌تواند خطرات زیست محیطی را در پی داشته باشد.
پیرامون وضعیت دریاچه نمک نیز باید گفت این دریاچه در ناحیه شرقی استان قم و درحد فاصل سه استان، قم، سمنان و اصفهان قرار گرفته و بزرگترین دریاچه فصلی و فراشور کشور است که حدود 200 هزار هکتار وسعت داشته و یک سوم آن در محدوده جغرافیایی قم قرار گرفته است و دارای ساختار زمین شناختی کم نظیر شامل پوسته نمکی و حاشیه باتلاقی است که در سال های اخیر به دلیل خشکسالی و تخصیص نیافتن حقابه آن به یکی از کانون‌های فعال ریزگردها در منطقه تبدیل شده است.
آن‌چه بیان شد نشان می‌دهد توجه نکردن به حیات دریاچه نمک نه تنها طبیعت قم بلکه محیط زیست تمام منطقه مرکزی ایران را تهدید می‌کند، بنابراین تا دیر نشده لازم است از نظر کارشناسان استفاده شود و این دریاچه در آستانه مرگ را احیا کرد؛ در این میان نقش دوستداران محیط زیست از هر قشر و گروه بسیار مهم‌تر است و آنان می‌توانند به عنوان نمایندگان مردم، درخواست‌های زیست محیطی جامعه را از مسئولان مطالبه کنند.
بحران دریاچه نمک جدی است
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم با اشاره به این که ورودی به دریاچه نمک قم نزدیک صفر است، افزود: در گذشته از طریق دشت مسیله و رودخانه‌های قره چای و قمرود حدود یک میلیارد متر مکعب آب وارد دریاچه نمک می‌شد، اما اکنون این رقم به نزدیک صفر رسیده است.
سیدمحمدتقی سجادی با بیان این که باید بحران دریاچه نمک جدی گرفته شود، گفت: اکنون آب ورودی به این دریاچه از سمت قم به صفر رسیده و از سمت شمال هم آب ورودی به دریاچه به میزان بسیار محدود جریان دارد.
وی بیان کرد: در برابر کاهش آب ورودی به دریاچه نمک، فعالیت‌های سنگین عمرانی همچون احداث آزادراه، خطوط انتقال انرژی و راه آهن در بستر دشت مسیله که روان آب‌های آن به دریاچه نمک وارد می‌شود، شرایط حفظ حیات این دریاچه را سخت‌تر کرد.
وی ادامه داد: برای اجرا طرح‌های توسعه‌ای باید شرایط زیست محیطی را درنظر گرفت، در غیر این صورت باید منتظر واکنش سخت طبیعت بود؛ در نتیجه برخی فعالیت‌های انسانی در حوضه آبریز دریاچه نمک، هم اکنون منطقه‌ای که روزگاری دارای پوشش گیاهی بود را به بیابان‌های خشک و کانون‌های تولید گرد و غبار تبدیل کرده است.
سجادی گفت: مساله دیگری که در اثر خشک شدن روان آب‌های بستر دریاچه نمک به وجود آمده است، بازگشت شورآبه‌ها از بستر دریاچه به سطح دشت‌های اطراف است.
وی افزود: این اتفاق باعث می‌شود دشت‌ها و زمین‌های کشاورزی اطراف دریاچه به دلیل شور شدن منابع آبی و سطح زمین، دیگر قابلیت کشت گیاه را نداشته باشد و به تدریج تبدیل به بیابان و کانون گرد و غبار شود.
وی ادامه داد: بعد از خشک شدن تدریجی روان آب‌های دریاچه نمک، بلورهای نمک که در سطح زمین قرار گرفته در اثر سرما و گرما به تدریج شکسته و خرد می‌شود و با یک وزش باد به حرکت درمی‌آید و می تواند طوفان‌های نمکی که برای سلامت انسان‌ها بسیار مخرب است را ایجاد کند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم گفت: اگر حقابه‌های اختصاص یافته برای دریاچه نمک به آن وارد نشود، نفوذ گرد و غبارهای نمکی به شهرهای مرکزی ایران همچون قم و تهران دور از انتظار نخواهد بود.
وی بیان کرد: در چنین شرایطی باید از هر اقدامی که به محیط زیست دریاچه نمک آسیب می زند جلوگیری کرد؛ همچنین باید با کاشت گیاهان مقاوم در اطراف دریاچه، پوشش گیاهی محافظ برای جلوگیری از گرد و خاک ایجاد نمود.
وی ادامه داد: اجرا عملیات استخراج مواد معدنی از دریاچه نمک می تواند سرعت تبخیر روان آب های آن را تشدید کند و این مساله نجات دریاچه را با سختی بیشتری روبه‌رو می‌کند.
لزوم اختصاص حقابه حوضه آبخیز دریاچه نمک
مدیرکل مدیریت بحران استان قم نیز پیرامون این موضوع بیان کر: کاهش بارندگی در اثر خشکسالی‌های پی‌درپی، حفر چاه‌های عمیق برای بهره‌برداران از منابع زیر زمینی و برداشت بی‌رویه از منابع آبی از جمله مهمترین عواملی است که خطر خشک شدن دریاچه نمک را تشدید می‌کند.
محسن اوروجی بیان کرد: مطالعات و پایش وضعیت دریاچه نمک و دشت‌های اطراف آن به طور مستمر انجام می‌شود تا با راهکاری عملی از وقوع بحران زیست محیطی در استان قم و مناطق مرکزی ایران، جلوگیری شود.
وی ادامه داد: پایین رفتن سطح منابع آبی دریاچه نمک موجب پیشروی آب‌های شور شده است که این پدیده نیز آسیب‌های فراوانی به محیط زیست وارد می‌کند.
اوروجی گفت: حوضه آبخیز ایران مرکزی که استان قم نیز در آن واقع شده است با کمبود جدی منابع آبی مواجه است، برای حل این مشکل باید حقابه‌های اختصاص یافته به این منطقه تامین و وارد این حوضه آبخیز شود؛ در همین رابطه وزارت نیرو 154 میلیون مترمکعب آب به حوضه آبخیز رودخانه قمرود اختصاص داده است که با ورود این حجم از آب به منطقه بسیاری از مشکلات زیست محیطی برطرف و تا حدی از روند خشک شدن دریاچه نمک جلوگیری می‌شود.
وی افزود: اگر منابع آبی و سفره‌های زیرزمینی حوضه دریاچه نمک خشک شود، گرد و خاک ناشی از آن، تمام استان‌های مرکزی ایران همچون قم، تهران، اصفهان و مرکزی را درگیر مشکل‌های زیست محیطی می‌کند.
فرصت حفظ حیات دریاچه نمک وجود دارد
معاون فنی سازمان حفاظت محیط زیست استان قم نیز پیرامون این مساله ضمن اشاره به این‌که بحران دریاچه نمک هنوز در گام‌های نخست است، افزود: بر اثر خشک شدن قسمت‌هایی از دریاچه نمک برخی از انواع گرد و خاک در این منطقه به وجود آمده است اما هنوز ذرات بسیار خطرناک از دریاچه منتشر نمی‌شود و فرصت برای اصلاح وضعیت این حوضه آبریز وجود دارد، اما اگر در این مساله کوتاهی شود، قم و شهرهای اطراف دریاچه از جمله تهران به خوزستانی دیگر تبدیل می‌شود.
سیداحمد شفیعی بیان کرد: با وجود برداشت بیش از یک میلیارد متر مکعبی از ذخایر آبی دریاچه نمک در سال‌های اخیر، این دریاچه هنوز نفس می‌کشد و سطح آن مرطوب است و ریزگردهای نمکی از دل آن بلند نشده است، اگر این ریزگردها در آسمان منتشر و با آلودگی‌های شیمیایی موجود در هوا ترکیب شود باید گفت سلامت انسان‌ها و سایر موجودات زنده به شدت در معرض خطر قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد: دریاچه نمک 15 برابر مساحت شهر قم وسعت دارد و گرد و غبار ناشی از خشک شدن آن که در جهت وزش بادهای غالب استان به خصوص در فصل تابستان منتشر می‌شود، آسیب جدی برای محیط زیست و سلامت شهروندان قمی به همراه خواهد داشت.
شفیعی افزود: گردوغبار ایجاد شده از دریاچه نمک می‌تواند توفان‌های نمکی در ایران مرکزی به راه بیندازد و شهرهای مختلف کشور را به کانون‌های بحران زیست محیطی تبدیل کند.
استخراج مواد معدنی از دریاچه نمک فقط با رعایت استانداردهای بین‌المللی
رئیس اداره بهداشت، امنیت، محیط زیست و انرژی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قم نیز در رابطه با آخرین وضعیت مطالعات صورت گرفته برای برداشت مواد معدنی از دریاچه نمک، گفت: پس از تکمیل شدن مطالعات کارشناسی پیرامون دریاچه نمک، تنها واحدهایی اجازه بهره‌برداری از مواد معدنی آن را خواهند داشت که سختگیرانهترین استانداردهای بین‌المللی در موضوع حفاظت محیط زیست را رعایت کنند.
جواد ناطق، بیان کرد: حیات دریاچه نمک برای متولیان بخش صنعت و معدن استان قم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و اگر در فرایند استخراج مواد معدنی به این نتیجه برسیم که فعالیت برخی از واحدهای بهره‌بردار در دریاچه نمک می‌تواند منجربه آسیب دیدن و یا خشک شدن قسمتی از آن شود، به طور حتم از این کار جلوگیری خواهیم کرد.
وی با اشاره به این که فرایند استخراج مواد معدنی از بستر دریاچه نمک تا تکمیل نشدن مطالعات کارشناسی لازم آغاز نخواهد شد، افزود: بر اساس راهبرد توسعه پایدار استان، هیچ گاه اجازه نخواهیم داد برداشت مواد معدنی از دریاچه نمک موجب برخواستن گرد و غبار از بستر آن شود و سلامت شهروندان در معرض خطر قرار گیرد.
وی ادامه داد: بر مبنا برنامه‌ریزی‌های انجام شده، تنها واحدهایی می‌توانند برای استخراج مواد معدنی از دریاچه نمک اقدام کنند که علاوه بر رعایت سختگیرانهترین استانداردهای محیط زیستی، دارای پیشرفته‌ترین ابزارهای بهره‌برداری مواد معدنی باشند و بتوانند محدوده مورد بهره‌برداری را در کمترین زمان به حالت اولیه بازگردانند.
شکننده بودن محیط طبیعی دریاچه نمک، باعث شده است تا هرگونه بهره‌برداری صنعتی و معدنی از آن، عواقب ناگواری درپی داشته باشد؛ بنابراین لازم است قبل از تصمیم‌گیری برای استفاده از ظرفیت‌های اقتصادی دریاچه نمک به وضعیت محیط زیستی آن توجه شود که به گفته کارشناسان این حوزه، اصلا مناسب نیست و دریاچه در اثر خشکسالی‌های مداوم در حال تبدیل شدن به کانون ریزگردهای نمکی در ناحیه مرکزی ایران است.
نگاهی به وضعیت محیط زیستی استان قم نشان می‌دهد این استان با وسعت یک میلیون و 123 هزارهکتاری در حاشیه کویر و در یک منطقه خشک و نیمه خشک قرار گرفته است و به همین دلیل آب و هوای گرم و خشک دارد؛ مناطق شرقی، مرکزی و شمالی استان را بیابان‌های وسیع همچون دشت مسیله فرا گرفته است، همچنین 400هزار هکتار از وسعت استان در آستانه بیابان شدن، 176 هکتار بیابان و 105هزار هکتار از مناطق بیابانی به کانون تولید گرد و خاک تبدیل شده است.
این وضعیت عمق آسیب‌پذیری طبیعت استان را نشان و هشدار می‌دهد هرگونه اقدام غیرکارشناسی در رابطه با بهره‌برداری از منابع طبیعی موجود در قم همچون دریاچه نمک، می‌تواند خطرات زیست محیطی را در پی داشته باشد.
پیرامون وضعیت دریاچه نمک نیز باید گفت این دریاچه در ناحیه شرقی استان قم و درحد فاصل سه استان، قم، سمنان و اصفهان قرار گرفته و بزرگترین دریاچه فصلی و فراشور کشور است که حدود 200 هزار هکتار وسعت داشته و یک سوم آن در محدوده جغرافیایی قم قرار گرفته است و دارای ساختار زمین شناختی کم نظیر شامل پوسته نمکی و حاشیه باتلاقی است که در سال های اخیر به دلیل خشکسالی و تخصیص نیافتن حقابه آن به یکی از کانون‌های فعال ریزگردها در منطقه تبدیل شده است.
آن‌چه بیان شد نشان می‌دهد توجه نکردن به حیات دریاچه نمک نه تنها طبیعت قم بلکه محیط زیست تمام منطقه مرکزی ایران را تهدید می‌کند، بنابراین تا دیر نشده لازم است از نظر کارشناسان استفاده شود و این دریاچه در آستانه مرگ را احیا کرد؛ در این میان نقش دوستداران محیط زیست از هر قشر و گروه بسیار مهم‌تر است و آنان می‌توانند به عنوان نمایندگان مردم، درخواست‌های زیست محیطی جامعه را از مسئولان مطالبه کنند.
بحران دریاچه نمک جدی است
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم با اشاره به این که ورودی به دریاچه نمک قم نزدیک صفر است، افزود: در گذشته از طریق دشت مسیله و رودخانه‌های قره چای و قمرود حدود یک میلیارد متر مکعب آب وارد دریاچه نمک می‌شد، اما اکنون این رقم به نزدیک صفر رسیده است.
سیدمحمدتقی سجادی با بیان این که باید بحران دریاچه نمک جدی گرفته شود، گفت: اکنون آب ورودی به این دریاچه از سمت قم به صفر رسیده و از سمت شمال هم آب ورودی به دریاچه به میزان بسیار محدود جریان دارد.
وی بیان کرد: در برابر کاهش آب ورودی به دریاچه نمک، فعالیت‌های سنگین عمرانی همچون احداث آزادراه، خطوط انتقال انرژی و راه آهن در بستر دشت مسیله که روان آب‌های آن به دریاچه نمک وارد می‌شود، شرایط حفظ حیات این دریاچه را سخت‌تر کرد.
وی ادامه داد: برای اجرا طرح‌های توسعه‌ای باید شرایط زیست محیطی را درنظر گرفت، در غیر این صورت باید منتظر واکنش سخت طبیعت بود؛ در نتیجه برخی فعالیت‌های انسانی در حوضه آبریز دریاچه نمک، هم اکنون منطقه‌ای که روزگاری دارای پوشش گیاهی بود را به بیابان‌های خشک و کانون‌های تولید گرد و غبار تبدیل کرده است.
سجادی گفت: مساله دیگری که در اثر خشک شدن روان آب‌های بستر دریاچه نمک به وجود آمده است، بازگشت شورآبه‌ها از بستر دریاچه به سطح دشت‌های اطراف است.
وی افزود: این اتفاق باعث می‌شود دشت‌ها و زمین‌های کشاورزی اطراف دریاچه به دلیل شور شدن منابع آبی و سطح زمین، دیگر قابلیت کشت گیاه را نداشته باشد و به تدریج تبدیل به بیابان و کانون گرد و غبار شود.
وی ادامه داد: بعد از خشک شدن تدریجی روان آب‌های دریاچه نمک، بلورهای نمک که در سطح زمین قرار گرفته در اثر سرما و گرما به تدریج شکسته و خرد می‌شود و با یک وزش باد به حرکت درمی‌آید و می تواند طوفان‌های نمکی که برای سلامت انسان‌ها بسیار مخرب است را ایجاد کند.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قم گفت: اگر حقابه‌های اختصاص یافته برای دریاچه نمک به آن وارد نشود، نفوذ گرد و غبارهای نمکی به شهرهای مرکزی ایران همچون قم و تهران دور از انتظار نخواهد بود.
وی بیان کرد: در چنین شرایطی باید از هر اقدامی که به محیط زیست دریاچه نمک آسیب می زند جلوگیری کرد؛ همچنین باید با کاشت گیاهان مقاوم در اطراف دریاچه، پوشش گیاهی محافظ برای جلوگیری از گرد و خاک ایجاد نمود.
وی ادامه داد: اجرا عملیات استخراج مواد معدنی از دریاچه نمک می تواند سرعت تبخیر روان آب های آن را تشدید کند و این مساله نجات دریاچه را با سختی بیشتری روبه‌رو می‌کند.
لزوم اختصاص حقابه حوضه آبخیز دریاچه نمک
مدیرکل مدیریت بحران استان قم نیز پیرامون این موضوع بیان کر: کاهش بارندگی در اثر خشکسالی‌های پی‌درپی، حفر چاه‌های عمیق برای بهره‌برداران از منابع زیر زمینی و برداشت بی‌رویه از منابع آبی از جمله مهمترین عواملی است که خطر خشک شدن دریاچه نمک را تشدید می‌کند.
محسن اوروجی بیان کرد: مطالعات و پایش وضعیت دریاچه نمک و دشت‌های اطراف آن به طور مستمر انجام می‌شود تا با راهکاری عملی از وقوع بحران زیست محیطی در استان قم و مناطق مرکزی ایران، جلوگیری شود.
وی ادامه داد: پایین رفتن سطح منابع آبی دریاچه نمک موجب پیشروی آب‌های شور شده است که این پدیده نیز آسیب‌های فراوانی به محیط زیست وارد می‌کند.
اوروجی گفت: حوضه آبخیز ایران مرکزی که استان قم نیز در آن واقع شده است با کمبود جدی منابع آبی مواجه است، برای حل این مشکل باید حقابه‌های اختصاص یافته به این منطقه تامین و وارد این حوضه آبخیز شود؛ در همین رابطه وزارت نیرو 154 میلیون مترمکعب آب به حوضه آبخیز رودخانه قمرود اختصاص داده است که با ورود این حجم از آب به منطقه بسیاری از مشکلات زیست محیطی برطرف و تا حدی از روند خشک شدن دریاچه نمک جلوگیری می‌شود.
وی افزود: اگر منابع آبی و سفره‌های زیرزمینی حوضه دریاچه نمک خشک شود، گرد و خاک ناشی از آن، تمام استان‌های مرکزی ایران همچون قم، تهران، اصفهان و مرکزی را درگیر مشکل‌های زیست محیطی می‌کند.
فرصت حفظ حیات دریاچه نمک وجود دارد
معاون فنی سازمان حفاظت محیط زیست استان قم نیز پیرامون این مساله ضمن اشاره به این‌که بحران دریاچه نمک هنوز در گام‌های نخست است، افزود: بر اثر خشک شدن قسمت‌هایی از دریاچه نمک برخی از انواع گرد و خاک در این منطقه به وجود آمده است اما هنوز ذرات بسیار خطرناک از دریاچه منتشر نمی‌شود و فرصت برای اصلاح وضعیت این حوضه آبریز وجود دارد، اما اگر در این مساله کوتاهی شود، قم و شهرهای اطراف دریاچه از جمله تهران به خوزستانی دیگر تبدیل می‌شود.
سیداحمد شفیعی بیان کرد: با وجود برداشت بیش از یک میلیارد متر مکعبی از ذخایر آبی دریاچه نمک در سال‌های اخیر، این دریاچه هنوز نفس می‌کشد و سطح آن مرطوب است و ریزگردهای نمکی از دل آن بلند نشده است، اگر این ریزگردها در آسمان منتشر و با آلودگی‌های شیمیایی موجود در هوا ترکیب شود باید گفت سلامت انسان‌ها و سایر موجودات زنده به شدت در معرض خطر قرار می‌گیرد.
وی ادامه داد: دریاچه نمک 15 برابر مساحت شهر قم وسعت دارد و گرد و غبار ناشی از خشک شدن آن که در جهت وزش بادهای غالب استان به خصوص در فصل تابستان منتشر می‌شود، آسیب جدی برای محیط زیست و سلامت شهروندان قمی به همراه خواهد داشت.
شفیعی افزود: گردوغبار ایجاد شده از دریاچه نمک می‌تواند توفان‌های نمکی در ایران مرکزی به راه بیندازد و شهرهای مختلف کشور را به کانون‌های بحران زیست محیطی تبدیل کند.
استخراج مواد معدنی از دریاچه نمک فقط با رعایت استانداردهای بین‌المللی
رئیس اداره بهداشت، امنیت، محیط زیست و انرژی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان قم نیز در رابطه با آخرین وضعیت مطالعات صورت گرفته برای برداشت مواد معدنی از دریاچه نمک، گفت: پس از تکمیل شدن مطالعات کارشناسی پیرامون دریاچه نمک، تنها واحدهایی اجازه بهره‌برداری از مواد معدنی آن را خواهند داشت که سختگیرانهترین استانداردهای بین‌المللی در موضوع حفاظت محیط زیست را رعایت کنند.
جواد ناطق، بیان کرد: حیات دریاچه نمک برای متولیان بخش صنعت و معدن استان قم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و اگر در فرایند استخراج مواد معدنی به این نتیجه برسیم که فعالیت برخی از واحدهای بهره‌بردار در دریاچه نمک می‌تواند منجربه آسیب دیدن و یا خشک شدن قسمتی از آن شود، به طور حتم از این کار جلوگیری خواهیم کرد.
وی با اشاره به این که فرایند استخراج مواد معدنی از بستر دریاچه نمک تا تکمیل نشدن مطالعات کارشناسی لازم آغاز نخواهد شد، افزود: بر اساس راهبرد توسعه پایدار استان، هیچ گاه اجازه نخواهیم داد برداشت مواد معدنی از دریاچه نمک موجب برخواستن گرد و غبار از بستر آن شود و سلامت شهروندان در معرض خطر قرار گیرد.
وی ادامه داد: بر مبنا برنامه‌ریزی‌های انجام شده، تنها واحدهایی می‌توانند برای استخراج مواد معدنی از دریاچه نمک اقدام کنند که علاوه بر رعایت سختگیرانهترین استانداردهای محیط زیستی، دارای پیشرفته‌ترین ابزارهای بهره‌برداری مواد معدنی باشند و بتوانند محدوده مورد بهره‌برداری را در کمترین زمان به حالت اولیه بازگردانند.
مرجع: ایرنا
